Kompozisiya tərkibli 0.4%Co/HZSM-5/SO₄^2-(2.0%)–ZrO₂ katalizatoru üzərinda ayrı-ayrı aromatik karbohidrogenlərin (benzol, toluol, ksilol) və onların qarışıgının hidrogenləşməsinin sistematik tədqiqi 180⁰C, H₂/Ar=7, WHSV = 2h^-1 və atmosfer təzyiqi şəraitində aparılmışdır. Müəyyən edilmişdir ki, hazırlanmış katalizator aşağı hidrogen təzyiqində aromatik karbohidrogenləri yüksək hidrogenləşdirmə qabiliyyətinə malikdir. Alkil əvəzli aromatik karbohidrogenlərin daha aktiv olduğu aşkar edilmişdir. Müəyyən edilmişdir ki, alkil əvəzediciləri aromatik karbohidrogenin benzol həlqəsının hidrogenləşməsini asanlaşdırır. Hidrogenləşmə aktivliyinə görə benzol, toluol və ksilol aşağıdakı ardıcıllığı əmələ gətirir: benzol<toluol<ksilol. Aşkar edilmişdir ki, aromatik karbohidrogenlərin kompozisiya tərkibli katalizator üzərində hidrokonversiyası prosesi üçün optimal temperatur 180⁰C-dir. Katalizatorun hidrogenləşdirici komponenti – Co-nun konsentrasiyasının hidrokonversiyaya təsiri də tədqiq edilmişdir. Müəyyən olunmuşdur ki, Co-nun optimal konsentrasiyası 0.4 küt. % təşkil edir. Benzol:toluol:ksilol qarışığında benzolun çevrilməsinin onun fərdi hidrokonversiyasına nisbətən 10%-dən çox artır müəyyən edilmişdir. Aromatik karbohidrogenlərin hidrokonvertasiyası yüksək oktanlı naften karbohidrogenlərin – tsikloheksan (CH), metiltsikloheksan (MCH) və metiltsiklopentan (MCP) əmələ gəlməsi ilə müşayiət olunur. Təcrübə müddətindən asılı olaraq CH və MCP-nin çıxımında antibatik dəyişiklik göstərir ki, aromatik halqanın hidrogenləşməsi birinci, C₆H₁₀-un MCP-yə izomerləşməsi ikinci prosesdir, yəni MCP ardıcıl çevrilmənin nəticəsidir. Benzol:toluol:ksilen qarışığının çevrilmə məhsullarında dimetiltsikloheksanın (DMCH) olmaması onu göstərir ki, benzol və ksilolun çevrilmə prosesi əlavə olaraq transalkilləşməni də əhatə edir.

doi.org/10.32737/0005-2531-2024-2-36-43