Ağ-Dərə bentonit yatağından götürülmüş montmorillonit nümunəsini Co²⁺ və Ni²⁺- metallarının duzları ilə işləməklə müvafiq kation formaları hazırlanmışdır.Onlaın səthlərində əmələ gələn turşu mərkəzlərinin təbiəti,miqdarı derivatoqrafik üsulla asetonun adsorbsiyası vasitəsilə tədqiq edilmişdi.Aseton molekulasının kritik diametri d=5.6A və pk_α=-7.2 dir. Asetonun  kritik diametri həm daxildə,həm səthdəki turşu mərkəzlərinin öyrənilməsinə imkan verir. Derivatoqrammaların analizi göstərir ki, kütlə itkisi mübadilə kationlarının ion radiusundan, təbiətindən və temperaturdan asılı olaraq aşağıdakı kimi dəyişir: Co²⁺_mont> Ni⁺²_mont>təbii-mont. Co²⁺, Ni²⁺ formalı sorbentlərinin asetonun adsorbsiyası vasitəsilə tədqiqi zamanı nümunələrin səthində zəif, orta,qüvvətli elektron akseptor mərkəzlərin olması müəyyən eilmişdir. DTA əyrisi üzərindəki 219.3–566.3⁰C temperaturda müşahidə olunan endotermik effekt, montmorillonit nümunəsinin səthinə aseton molekulasının fiziki adsorbsiyasını xarakterizə edir.706.9 və 775.7⁰C temperaturda müşahidə olunan effeklər isə qüvvətli turşu mərkəzlərini xarakterizə edir.Montmorillonitin səthində əmələ gələn elektron akseptor mərkəzlərinin miqdarı mübadilə kationlarının yükündən asılı olaraq dəyişir. Co²⁺ formalı bentonitin səthində əmələ gələn eletron akseptor mərkəzlərinin  miqdarı digər nümunələrlə müqayisədə daha da çoxdur. Müxtəlif temperatur intervallarında adsorbsiya olunan aseton molekulasının miqdarı (a·mmol./q) və desorbsiyasına sərf olunan enerji  (E, kc·mol ^-1) hesablanmışdı. Aseton molekullarını ən çox adsorbsiya etmə qabiliyyətinə malik olan Co²⁺ formalı montmorillonitdi və ondan ətraf mühitin asetonla çirklənməsinin qarşısını almaqda sorbent kimi istifadə etmək olar

doi.org/10.32737/0005-2531-2022-3-99-104