SİNK VƏ KOBALT KOMPLEKS KATALİZATORLARININ İŞTİRAKI İLƏ AROMATİK KARBON TURŞULARININ FENİLASETİLƏNƏ BİRLƏŞMƏSİ

A.B.Parmanov, S.E.Nurmanov, Ş.Ş.Tursunov, S.Ş.Saidobbozov, J.N.Todjiev, L.U.Bozorov

Bəzi aromatik karbon turşuların fenilasetilenlə reaksiyası diasetato-di (2-amino-5-metiltio-1,3,4-tiadiazolo) kobalt(II) ([Co(C₃H₅N₃S₂)₂(CH₃COO)₂]), aqua-tris(2-amino-5-etil-1,3,4-tiazol)-sink(II) dinitrat ([Zn(C₄H₇N₃S)₃(OH₂)](NO₃)₂), bis(2-Amino-5-etil-1,3,4-tiadiazol)-diasetato-sink(II) ([Zn(C₄H₇N₃S)₂(CH₃COO)₂]) və tetrakis-(2-amino-5-etiltio) -1,3,4-tiadiazol)-sink(II) dinitrat ([Zn(C₄H₇S₂)₄](NO₃)₂) kimi mürəkkəb katalizatorların iştirakı ilə aparılmışdır. Temperaturun, reaksiya müddətinin, başlanğıc karbon turşunun təbiətinin, həlledicinin və katalizatorların təbiətinin, başlanğıc materialların mol nisbətinin məhsulun çıxımına təsiri öyrənilmişdir. 1 mol% katalizatorun iştirakı ilə 110 °C-də toluol məhlulunda reaksiya aparıldıqda Markovnikov və anti-Markovnikov birləşmə məhsullarının qarışığı əmələ gəldi. Vinil efirlərinin məhsuldarlığı 4-CH₃O-C₆H₄COOH < 4-CH₃-C₆H₄COOH < C₆H₅COOH < 4-Cl-C₆H₄COOH < 4-Br-C₆H₄COOH < 2-Br-C₆H₄COOH ardıcıllığı ilə artdı. Reaksiya mexanizmi təklif edilmişdir. Karboksilik turşunun turşuluğu artır, Markovnikov birləşmə məhsulunun əmələ gəlməsi də artır. Əksinə, turşuluğun azalması anti-Markovnikov birləşmə məhsulunun artmasına səbəb olur. Fenilasetilen 1 mol% [Zn(C₄H₇S₂)₄](NO₃)₂ katalizatoru və toluol həlledicisi olan mühitdə karboksilik turşu ilə 110 °C temperaturda 36 saat reaksiya verdikdə, 4-metoksibenzoy turşusunda məhsulların ümumi çıxımı olur 44% (62/38), 4-metilbenzoy turşusunda 50% (66/34), benzoy turşusunda 45% (81/19), 4-xlorobenzoy turşusunda 83% (82/18), 4-brom benzoin turşusu 86% (83/17), 2-brom benzoin turşusunda isə 91% (86/14) təşkil edir. Sintez edilmiş vinil efirlərinin quruluşu IR, ¹H, ¹³C NMR və kütlə spektrlərin təhlili əsasında sübut edilmişdir.

doi.org/10.32737/0005-2531-2025-2-114-125