İtterbium və nikellə modifikasiya olunmuş ZSM–5 seolit əsasında bimetal katalizatorlar hazırlanmışdır. Toluolun izopropanolla alkilləşməsinin reaksiyasında iterbium (1.7–5.0 kütlə%) və nikelin (1.0–1.5 kütlə %) konsentrasiyasının seolitin turşuluq, tekstura və katalitik xüsusiyyətlərinə təsiri 300–350⁰C temperatur diapazonunda tədqiq edilmişdir.Göstərilmişdir ki, alkilləşmə dəyişdirilməmiş HZSM–5 seolitində qeyri–selektiv gedir.İzopropiltoluenlərin (3–IPT, 4–IPT və 2–IPT) formalaşmasının seçiciliyi 54.6–58.2% təşkil edir. HZSM–5–in iterbium ilə 5–0 kütlə% miqdarında modifikasiyası izopropiltoluenlər üçün selektivliyin 68–7%–ə qədər artmasına səbəb olur. 3%–Yb–HZSM–5 katalizatorunun nikellə 1.0 kütlə.% miqdarında əlavə modifikasiyası 2–IPT–nin əmələ gəlməsinin qarşısını alır və 4–IPT məhsuldarlığının artmasına kömək edir. Dəyişdirilmiş katalizatorlar RFA, BET, BJH və ammonyak TPD ilə xarakterizə olunurdu. Katalizatorun hava və hidrogenlə modifikasiyası, kalsinasiyası və ardıcıl təmizlənməsi seolitin xarici səthində və məsamələrində Yb₂O₃ oksidi və metal nikel nanohissəciklərinin dispers şəkildə paylanmasına gətirib çıxarır ki, bu da xüsusi səthin, ümumi məsamələrin azalmasına və mezopor həcminin payının artması səbəb olur.Modifikatorların seolitin turşulu OH qrupları ilə qarşılıqlı təsiri nəticəsində güclü Bronsted turşusu yerlərinin konsentrasiyası azalır və yeni, daha güclü Lyuis turşusu sahələri əmələ gəlir. Bütün bunlar 4–IPT formalaşmasının seçiciliyinə və bimetalik katalizatorun dayanıqlığına həlledici təsir göstərir. 3% Yb 1.0% Ni/HZSM–5 bimetal ka­talizatorunda 4–IPT üçün maksimum seçicilik 330⁰C–də əldə edilir və 24.6% toluolun çevrilməsində 71.5% təşkil edir

doi.org/10.32737/0005-2531-2024-89-96